هات تپ (hot tap) فرایندی پیچیده و دارای تهدیدات و خطرات بالقوه خاص خود می‌باشد. با توجه به این که عملیات انشعاب از خطوط لوله به روش گرم بوده و روی خط لوله ای انجام می شود که حاوی سیال است، در نتیجه خطرات بالقوه کار هات تپ بسیار بالا خواهد بود. البته از سوی دیگر استانداردها و الزاماتی در کلیه مراتب عملیاتی فرایند هات تپ پیش بینی شده است که رعایت آن ها بر میزان آسیب های احتمالی بسیار خواهد کاست. در ادامه به برخی از فاکتورهای اساسی در حفظ ایمنی عملیات هات تپ، خصوصاً در مراحل پیش آماده سازی و قبل از فاز اجرایی عملیات هات تپ پرداخته می شود:
- دستگاه هات تپ باید به نحوی آماده، و قطعات آن به گونه ای روی هم نصب شوند که توانایی پوشش فضاها و ممانعت از نشتی و تحمل فشار خط و فشار عملیات را داشته باشد. سیال داخل لوله دارای فشا و دما می باشد و دستگاه هات تپ باید به صورتی آماده شده باشد که توان تحمل این فشار و دما را داشته باشد. در این خصوص باید مطالعات کامل و جامع صورت گرفته شده باشد. باید متناسب با محتوای سیال، فشار و دمای آن از تجهیزات آب بند و نشتی گیر نظیر گسکت و… استفاده کرد. در صورتی که دستگاه وما به ازای آن متناسب با مشخصات فنی سیال درون لوله نباشند. به طور کلی باید میان ویژگی های دستگاه هات تپ بلحاظ فنی و ایمنی و مشخصات فنی سیال درون لوله تعادل برقرار باشد، به نحوی که دستگاه هات تپ با اطمینان خاطر و در حین انشعاب از خط لوله تنش ها و فشارهای وارده از ناحیه سیال را تحمل کند.
تجهیز هات تپ
- پیش از انجام عملیات هات تپ باید وضعیت کاتر، مته راهنما، آداپتور و هولدر نگهدارنده کاتر دستگاه هات تپ توسط یک اپرتوار واجد صلاحیت مورد بازرسی دقیق قرار گیرد. کارکرد نامناسب هر یک از این قطعات تبعاتی جبران ناپذی بر فرایند وارد خواهد آورد. برای مثال هولدر نقش نگهدارنده کاتر و حلقه اتصال آن به دستگاه هات تپ را خواهد داشت. در صورتی که در نصب هولدر دچار ایراد باشیم ممکن است مشکلات نظیر افتادن کاتر از دستگاه حین انجام عملیات هات تپ مواجه شویم. ممکن است نصب هولدر مناسب باشد اما طراحی و ساخت، و انتخاب آن مناسب برای انجام عملیات هات تپ مشخص نباشد. برای مثال ممکن است هولدر از متریال ضعیف ساخته شده باشد یا برای عملیات مورد نظر نازک و ضعیف باشد. در این صورت نیز با تهدیداتی نظیر شکستن هولدر حین انجام هات تپ مواجه خواهیم بود که طبیعتاً باعث اختلال آشکار در عملیات انشعاب گرم هات تپ خواهد بود. از سوی دیگر مته راهنما وظیفه اندراج اولین سوراخ روی لوله و تثبیت موقعیت کار را بر عهده دارد؛ به نحوی که کاتر حین درگیر شدن با لوله و انجام برش گرم دچار لنگی یا هر ایراد دیگر نشود. حال و در صورتی که مته دچار شکستگی شود، یا فضایی آزاد حول محل سواخ شده ایجاد کند، طبیعتاً دچار نقص کارکردی شده و قاد به رفع لنگی کاتر نخواهد بود. خود کاتر نیز از جنبه های مختلف باید مورد آزمون و بررسی قرار گیرد. مهم ترین نکته در این خصوص طراحی و نصب کاتر به گونه ای است که جریان سیال درون لوله خللی در عملکرد کاتر نداشته باشد. چه بسا لوله حاوی سیال با فشار بسیار بالا باشد، به نحوی که حین برش گرم توسط کاتر، از جانب سیال بر کاتر مزاحمت ایجاد شود. در این خصوص پیشاپیش باید تدابیر فنی و طراحی ویژه اتخاذ شده باشد. چنان که اشاره شد این قسم موارد باید توسط یک بازرس متبحر و مسلط بر فرایندهای مربوط به عملیات هات تپ انجام شود. وی می بایست دانش فنی کامل در خصوص آناتومی دستگاه هات تپ و عملکرد جزء به جزء قطعات و اتصالات آن را داشته باشد تا بتواند فرایند بازرسی را به نحو احسن انجام دهد.
- مخازن یا خطوط لوله ای که عملیات هات تپ باید روی شان انجام شود باید دقیقاً مورد بازرسی قرار گیرند. مهم ترین نکته در این خصوص ضخامت و جنس شان است. باید با انجام تست ضخامت سنجی نسبت به ضخامت واقعی آنها اطمینان حاصل کرد. فرایند آماده سازی دستگاه هات تپ تا حدود زیادی به این اطلاعات وابسته است. همچنین باید در خصوص امکان انجام عملیات هات تپ روی لوله یا مخزن مذکور مطمئن شد. ممکن است به دلیل خوردگی و فرسودگی لوله انجام عملیات انشعاب گرم هات تپ روی آن امکان پذیر نباشد. همچنین ممکن است لوله دارای شرایط کافی برای هات تپ باشد اما وجود عیوب موضعی نظیر صدمه و… یا ورقه ورقه شدن لوله در ناحیه مورد نظر برای انجام عملیات هات تپ باعث شود نسبت به امکان پذیری انجام هات تپ روی آن تشکیک ایجاد شود. مجری عملیات هات تپ حین فرایند بازرسی و جمع آوری اطلاعات باید نسبت به این گونه ایرادات اشراف و آگاهی کامل داشته باشد و از این رو باید از پرسنل متبحر جهت انجام بازرسی های مورد اشاره استفاده کرد.در صورتی که مجری عملیات به این نتیجه برسد که امکان انجام عملیات هات تپ روی آن بخش از لوله که مد نظر کارفرماست وجود ندارد، می توان با تست و بازرسی سایر نقاط لوله، بهترین مکان ممکن برای انجام هات تپ را پیدا کرد، اما اگر کلیت لوله آسیب دیده باشد و امکان انجام عملیات روی آن وجود نداشته باشد، به این معناست که لوله فاقد کیفیت لازم است و چه بسا در آینده ای دور یا نزدیک باعث بروز صدمات حتی به فرایندهای جاری خط لوله نیز شود. در چنین شرایطی وظیفه مجری عملیات هات تپ این است که مراتب را به اطلاع کارفرما رسانده و او را نسبت به عدم کیفیت واطمینان لوله مذکور آگاه سازد. چه بسا نیاز به انجا عملیات های تعمیراتی و حتی تعویض خط لوله باشد. در چنین شرایطی نیز ما آمادگی داریم عملیات تعویض را بدون نیاز به قطعی جریان سیال و وقفه در فرایندهای کارفرما به انجام برسانیم.
هات تپ
- میزان اکسیژن موجود در تجهیزات و اتصالات باید مورد بررسی قرار گیرد. وجود اکسیژن بیش از اندازه مجاز می تواند بسیار خطرناک باشد، علی الخصوص زمانی که سیال درون لوله خود قابل احتراق و اشتعال باشد. عملیات هات تپ با خود حرارت به همراه دارد. در نتیجه درگیری کاتر با لوله به خودی خود گرما تولید می شود، حال اگر حرارت ایجاد شده را در کنار مقداری اکسیژن و یک سیال قابل احتراق قرار دهیم طبیعتاً می توان پی برد که به چه میزان احتمال بروز انفجار یا احتراق غیر قابل کنترل افزایش خواهد یافت. از این رو در خصوص میزان اکسیژن انباشت شده در مجاری و فضای داخلی انجام عملیات هات تپ باید حساسیت ویژه داشت.
- از آن جا که بخش اعظم فرایندهای مربوط به پیش آماده سازی عملیات هات تپ جوشکاری می باشد در این خصوص باید بهترین تدابیر را اتخاذ کرد. فرایند ساخت اسپلیت تی (Split Tee)، نصب و جوشکاری آن روی لوله که از مهم ترین فرایندها در انجام عملیات هات تپ بشمار می روند اغلب از طریق فرایند جوشکاری به انجام می رسند. از این حیث مجری هات تپ باید نسبت به به کار گماردن جوشکاران متبحر، واجد صلاحیت و دارای مدارک و گواهینامه ها که توانایی ایشان در انجام فرایندهای مذکور را ثابت می کند، ضریب ریسک عملیات را به حداقل میزان لازم کاهش دهد. این اپراتورها باید دارای تجربه در زمینه جوشکاری خطوط لوله و کار روی خط لوله و مخازن حاوی سیال بوده و آشنایی کامل با مختصات فنی و رفتار ویژه فنی خطوط لوله را داشته باشند. در غیر این صورت عملیات هات تپ با مخاطراتی همراه خواهد بود.
- اپراتورهای مجری عملیات هات تپ نیز می بایست درک و شناختی کامل از دستگاه هات تپ، عملیات هات تپ و کار روی خطوط لوله حاوی سیال داشته باشند. نگارش دستورالعمل هات تپ (Hottapping Procedure) توسط مهندسین و طراحان عملیات و ارائه و آموزش الزامات آن به اپراتورها ضرروی است، ولو آنکه اپراتورهای مذکور دانش و تجربه کافی در این زمینه داشته باشند. این نیروها باید کاملاً نسبت به ملاحظات فنی و ایمنی کار مورد نظر توحیه شده باشند. بنابراین فرایند آموزش و ارتقای مستمر نیروی کار و علی الخصوص اپراتورهای هات تپ یکی از مواردی است که مجری هات تپ باید جزوی از روال کاری خود گرداند.
- برای انجام عملیات هات تپ روی تانکرها و مخازن باید نسبت به ارتفاع سیال درون مخزن حساس بود. ممکن است مجری هات تپ با این پیش فرض که کل مخزن حاوی سیال می باشد، عملیات انشعاب گرم هات تپ را در نقطه ای از مخزن انجام دهد که فاقد هر گونه سیال است. هات تپ گیری در این موقعیت بسیار خطرناک بوده و احتمال بروز حوادثی نظیر احتراق و انفجار در آن بسیار بالا خواهد رفت. از آنجا که مخازن و تانکرها دارای فضای بسته می باشند گازها و مواد شیمیایی موجود در سیالات در فضای خالی مخزن منتشر می شوند. از این رو فضای خالی مخازن و تانکرها مملو از مواد شیمیایی قابل احتراق بوده و حرارت ناشی از جوشکاری فیتینگ روی مخزن، یا برش گرم عملیات هات تپ ضریب احتمال بروز انفجار را به حد بالایی افزایش می دهد. از این رو پیش ازانجام عملیات و در مرحله آماده سازی باید مخزن به لحاظ میزان سیال انباشته در فضا مورد بررسی قرار گیرد.
علاوه بر این ممکن است حین بازرسی ارتفاع سیال در شرایط مناسبی باشد اما لوله های مکش و تخلیه درون مخزن به سبب فعال بودن حین انجام جوشکاری یا هات تپ باعث تخلیه مخزن می گردند. این قسم تجهیزات و دستگاه ها حین انجام عملیات هات تپ باید خاموش باشند چرا که تخلیه مخزن حین هات تپ یا هنگام جوشکاری فیتینگ روی آن بسیار خطرناک خواهد بود.
- گرچه تجهیزات و دستگاه های هات تپ غالباً به گونه ای طراحی شده اند که قادر به انشعاب گیری گرم در دماهای پایین و زیر دمای انجماد می باشند. اما با این وجود باید نسبت به انجام عملیات روی مخازن زیر صفر درجه حساسیت ویژه داشت. بر اساس استانداردها و الزامات بین المللی انجام عملیات هات تپ روی خطوط لوله و مخازن در دمای منفی ۲۰ درجه فارنهایت توصیه نمی شود، مگر این که تدابیر ویژه در این خصوص اتخاذ شده باشد. تیم طراحی و مهندسی عملیات هات تپ باید شرایط کار و کلیه متغیرهای دخیل در هات تپ روی مخازن سرد را سنجیده و در صورت عدم امکان نسبت به توجیه ناپذیر بودن عملیات هات تپ گزارش دهند. حتی اگر در طراحی‌ها، محاسبات یا ابداعات فنی، راه حلی جهت رفع مشکل یافتند نیز بهتر آن است که راه کار پیشنهاد شده را در فضای شبیه سازی شده مورد آزمون قرار دهند. در غیر این صورت ضریب اطمینان و ایمنی فرآیند بسیار کاسته خواهد شد.
هدف از ایمنی در انجام عملیات هات تپ (Hottapping Operation) همچون هر فرایند صنعتی دیگر در درجه اول حفاظت از سلامت و ایمنی جانی و بهداشتی نیروی کار است. اپراتورهای هات تپ خطرات زیادی را حین انجام هر گام از فرایندها متوجه می شوند. ماهیت ویژه و خطرات بالقوه موجود در عملیات نیز مزید بر علت بوده و میزان توجه لازم به صحت و دقت فرایندها را به حداکثر میزان لازم می رساند. از این رو لازم است که مجریان انجام عملیات تمامی جوانب را رعایت کنند. در صورتی که بخشی از فرایندها ی مربوط به ایمنی کار هات تپ مستقیما به مجریان مربوط نبوده و جزو حوزه ختیاراتی کارفرمایان بشمار می رود، هات تپ کاران باید در خصوص شان کارفرمایان را تمام و کمال توجیه کنند.
هدف بعدی عملیات صحت خود فرایند هات تپ (Hottap Process) به منظور انجام تعهد به مشتریان و پیشبرد عملیات هات تپ به نحو احسن است. به هر صورت هدف نهایی تحویل یک خروجی قابل رضایت برای مشتریان می باشد و در راستای نیل به این هدف، هر گونه عامل مخرب و آسیب زا باید پیشگیری و رفع شود. از این رو رعایت اصول فنی و نکات ایمنی بخشی از فرایند اجرایی عملیات هات تپ محسوب می شود و در خروجی کار مورد ارائه تأثیر محسوس خواهد داشت.
هدف دیگر از این مسئله حفظ ایمنی و فرایندهای رایجی است که در واحد صنعتی که عملیات هات تپ در آن انجام می شود. عملیات انشعاب گرم هات تپ می تواند به صورت بالقوه موجب تداخل امور و ایجاد مزاحمت برای فرایندهای جاری یک مجتمع صنعتی شود. حتی عدم توجه به نکات ایمنی می تواند منشأ آسیب برای واحد صنعتی مذکور باشد. از این رو توجه به حفظ فرایندهای جاری موجود در واحد صنعتی و تلاش برای محافظت از رویه های جاری جزو اصول کار هات تپ می باشد که مجری عملیات باید نسبت به آن اهتمام ورزد.
ایمنی هات تپ
و بالاخره حفظ سلامت محیط زیست و پرهیز از آسیب رسانی به هر گونه عامل طبیعی موجود در محیط از دیگر اهداف رعایت ایمنی در فرایند هات تپ می باشد. مجریان هات تپ نباید نسبت به این مسئله بی تفاوت باشند؛ گرچه ممکن است این متغیر نقشی در خروجی عملیات هات تپ نداشته باشد اما اصل حکمرانی خوب به عنوان یک الگوی متعارف جهانی اقتضا می کند که نه تنها در هات تپ بلکه در هر فرایند صنعتی و خدماتی به حفظ و ارتقای شرایط زیست محیطی محل انجام کار توجه داشت.